Po prawie 2 latach Polska wprowadziła postanowienia dyrektywy UE 2019/904 z 5 czerwca 2019 r. w sprawie zmniejszenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko, do polskiego prawodawstwa. Dyrektywa single-use plastics nakłada na przedsiębiorców szereg obowiązków związanych z wprowadzanymi oraz udostępnianymi opakowaniami z tworzyw sztucznych oraz produktami jednorazowego użytku wykonanymi z tworzyw sztucznych.
Zapoznaj się z najważniejszymi zmianami, które dyrektywa SUP wprowadza dla Polskich przedsiębiorców (i nie tylko!).
- Czym jest dyrektywa single-use plastics
- Produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych a SUP
- Kogo obowiązuje dyrektywa single-use plastics?
- Jakie obowiązki nakłada SUP?
- Plastikowe sztućce, talerze i kubki – STOP
- Dodatkowe obowiązki producentów napojów
- Ważne terminy, które wprowadza SUP
- Kary za stosowanie plastiku
- Przykłady obowiązków single-use plastics w biznesie
Czym jest dyrektywa single-use plastics (SUP)?
Single-use plastics lub inaczej podatek od plastiku to unijna dyrektywa, która ma na celu wycofanie z użycia niektórych produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych i, w konsekwencji, ograniczenie użycia plastiku. Ma to być znaczący impuls do rozwoju gospodarki o obiegu zamkniętym, do którego dąży cała Unia Europejska.
SUP powinien zmotywować producentów oraz importerów do poszukiwania alternatywnych materiałów, z których wykonane mogą być produkty jednorazowego użytku oraz opakowania na żywność. Już teraz, w wielu lokalach gastronomicznych możemy przecież spotkać się z opakowaniami biodegradowalnymi pozbawionymi domieszek tworzyw sztucznych.
Krótki okres przejściowy związany z wprowadzeniem dyrektywy powoduje jednak, że przedsiębiorcy objęci nowymi obowiązkami będą zmuszeni do wprowadzenia, czasem radykalnych zmian, w prowadzonych przez siebie biznesach.
Dyrektywa single-use plastics ma kluczowe znaczenie dla całej branży gastronomicznej, która nadal chętnie korzysta z plastikowych jednorazowych sztućców czy styropianowych pojemników na żywność. Te drugie już od 1 stycznia 2024 będą całkowicie zakazane.
Produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych a dyrektywa SUP
Przedsiębiorcy, którzy dotychczas wprowadzali do obrotu produkty w opakowaniach wiedzą, że mamy 7 rodzajów materiałów opakowaniowych, że rozróżniamy podział na opakowania jednostkowe, zbiorcze oraz transportowe oraz, że opakowania mogą być jednokrotnego lub wielokrotnego użytku. Dotychczas także lokale gastronomiczne produktów takich jak jednorazowe sztućce wykonane z tworzyw sztucznych nie raportowały w sprawozdaniu rocznym i nie płaciły za nie opłaty produktowej. Nie były one bowiem objęte ustawą z 13 czerwca 2013 o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Dyrektywa single-use plastics rozszerza katalog pozycji, które podlegają tym obowiązkom, doprecyzowuje znaczenie określenia produktu jednorazowego użytku wykonanego z tworzywa sztucznego. W konsekwencji powoduje to, że zarówno wprowadzający, jak i udostępniający takie produkty lub opakowania, mają od teraz dodatkowe obowiązki.
Produkt jednorazowego użytku z tworzywa sztucznego to produkt, który w całości lub części wykonany został z tworzyw sztucznych, a jego przeznaczenie, projekt oraz wprowadzenie do obrotu nie wskazują na możliwość jego wielokrotnego użycia.
Przykładami takich produktów będą plastikowe sztućce (widelce, noże, łyżki), jak również opakowania wykonane z tworzywa sztucznego przeznaczone do przechowywania oraz bezpośredniego spożywania posiłków.
Kogo obowiązuje dyrektywa single-use plastics?
Dyrektywa single-use plastics istotnie wpływa na zakres obowiązków, które muszą realizować przedsiębiorcy. Zanim jednak do nich przejdziemy, musimy wyraźnie rozróżnić dwa typy przedsiębiorców:
- wprowadzającego do obrotu produkty jednorazowe wykonane z tworzyw sztucznych, oraz
- udostępniającego takie produkty, który prowadzi lokal gastronomiczny lub jednostkę handlu detalicznego/hurtowego.
Wprowadzający produkty jednorazowe wykonane z tworzyw sztucznych to przedsiębiorca, który produkuje, importuje lub dokonuje wewnątrzwspólnotowego nabycia takich produktów i wprowadza je do obrotu w Polsce.
Udostępniający produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych to przedsiębiorca, który prowadzi lokal gastronomiczny, jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, w których oferuje klientom produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych, w tym takie, które są opakowaniami. Dotyczy to zarówno opakowań na żywność, jak i napoje.
Dyrektywa Single-Use Plastics uwzględnia także pomijane wcześniej popularne automaty vendingowe, w których możliwy jest zakup napojów lub żywności pakowanych w produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych, będących opakowaniami.
Obowiązki przedsiębiorców w świetle Single-use Plastics
Dyrektywa wprowadza szereg zmian w obowiązkach zarówno dla wprowadzających, jak i udostępniających produkty jednorazowe wykonane z tworzyw sztucznych.
Nowe obwiązki to:
1. Obowiązek rejestracji w BDO dla nowych podmiotów
Przedsiębiorcy, którzy wprowadzają lub udostępniają produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych powinni zarejestrować się w BDO i uzyskać numer rejestrowy. To nowy obowiązek, zwłaszcza dla tych lokali gastronomicznych lub jednostek handlu detalicznego/hurtowego, które dotychczas nie miały obowiązku rejestracji w BDO.
Sprawdź nasz artykuł, w którym piszemy jak samodzielnie zarejestrować się w BDO i uzyskać numer rejestrowy.
2. Obowiązek aktualizacji wpisu w BDO
Działajacy przedsiębiorcy – lokale gastronomiczne lub prowadzący jednostkę handlu detalicznego/hurtowego, którzy są już zarejestrowani w BDO, powinni złożyć wniosek aktualizacyjny. Wypełniają Dział II, tabela 8., wskazując rodzaje produktów lub opakowań z tworzyw sztucznych, które wprowadzają do obrotu.
Złożenie wniosku aktualizacyjnego jest bezpłatne. Przeczytaj nasz artykuł, w którym piszemy jak zaktualizować wpis w BDO, w związku z dyrektywą SUP.
3. Obowiązek prowadzenia dodatkowej ewidencji
Przedsiębiorca, który wprowadza do obrotu opakowania z tworzyw sztucznych ujęte w dyrektywie (producent/importer) lub udostępnia te opakowania klientom (gastronomia, handel, automaty vendingowe) jest zobowiązany do prowadzenia ich ewidencji. Ewidencja musi być rzetelna, aktualna i łatwo dostępna – ustawodawca nie narzuca natomiast konkretnego wzoru, według którego należy ją prowadzić.
4. Obowiązek pobierania opłaty od udostępnionych produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych
W przypadku udostępniania produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych będących opakowaniami, przedsiębiorca jest zobowiązany do pobierania dodatkowej opłaty od użytkownika końcowego, od każdego udostępnionego opakowania. Dotyczy to produktów takich jak pojemniki na żywność oraz kubki na napoje, w tym ich pokrywki/wieczka.
Opłata powinna być pobierana już od 01.01.2024 r.
Znana jest już wysokość opłaty produktowej, którą należy pobierać od każdego wprowadzonego lub udostępnionego opakowania jednorazowego z tworzywa sztucznego.
Stawki opłaty produktowej za wprowadzone do obrotu lub udostępnione klientom opakowania jednorazowe z tworzyw sztucznych wynoszą:
- 0,20 zł – za udostępnione kubki na napoje, w tym ich wieczka/pokrywki,
- 0,25 zł – za udostępnione pojemniki na żywność, takie jak pudełka, z pokrywką lub bez.
5. Obowiązek złożenia rocznego sprawozdania do Urzędu Marszałkowskiego
Za wprowadzone do obrotru opakowania jednorazowe z tworzyw sztucznych przedsiębiorca – wprowadzający – jest zobowiązany do złożenia rocznego sprawozdania, do Urzędu Marszałkowskiego. Sprawozdanie składane jest bezpośrednio przez system BDO.
Pierwsze sprawozdanie za wprowadzone do obrotu lub udostępnione opakowania jednorazowe z tworzyw sztucznych należy złożyć do 15 marca 2024 r.
Sprawozdanie powinno objąć okres od 24 maja 2023 do 31 grudnia 2023 r.
6. Obowiązek wniesienia rocznej opłaty produktowej
Przedsiębiorcy, którzy wprowadzają do obrotu lub udostępniają produkty jednorazowe z tworzyw sztucznych będące opakowaniami, muszą wnieść opłatę produktową z tytułu wprowadzenia/udostępnienia takich opakowań.
Pierwsza opłata produktowa za wprowadzone do obrotu jednorazowe opakowania lub produkty z tworzyw sztucznych jest płatna do 15 marca 2025 za rok 2024.
7. Obowiązek finansowania Publicznych Kampanii Edukacyjnych
Przedsiębiorca będzie miał obowiązek sfinansować działania w ramach PKE z tytułu wprowdzonych do obrotu produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych będących opakowaniami.
Przeczytaj nasz artykuł, w którym opisaliśmy obowiązek prowadzenia Publicznych Kampanii Edukacyjnych.
8. Obowiązek oznakowania produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych
Dodatkowym obowiązkiem objęci zostają producenci/importerzy/wewnątrzwspólnotowi nabywcy towarów, którzy od teraz muszą odpowiednio znakować jednorazowe produkty z tworzyw sztucznych, które wprowadzają do obrotu w Polsce. Dotyczy to:
- kubków na napoje,
- podpasek, tamponów oraz ich aplikatorów,
- chusteczek nawilżanych do higieny osobistej oraz do użytku domowego,
- wyrobów tytoniowych z filtrem oraz filtrów sprzedawanych oddzielnie, przeznaczonych do używania z wyrobami tytoniowymi.
Komisja Europejska przygotowała rozporządzenie 2020/2151 z 17 grudnia 2020 r., w którym szczegółowo opisała sposób znakowania produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych.
9. Obowiązek zapewnienia alternatywnych opakowań do opakowań wykonanych z tworzyw sztucznych
Gastronomia oraz handel mają obowiązek zapewnić alternatywne opakowania do opakowań z tworzyw sztucznych. Dotyczy to także opakowań wykonanych z innych niż tworzywa sztuczne materiałów, ale podlegających biodegradacji. Powinny również zapewnić dostępność opakowań wielokrotnego użytku.
Obowiązek zapewnienia alternatywnych opakowań do opakowań z tworzyw sztucznych przedsiębiorca musi realizować od 1 lipca 2024 r.
Jak pobierać opłatę za plastikowe opakowania w gastronomii?
Stawki opłaty za wydawane w gastronomii jednorazowe opakowania z tworzyw sztucznych są już znane. Na podstawie rozporządzenia Ministerstwa Klimatu i Środowiska z 7 grudnia 2023 r. wynoszą odpowiednio:
– 0,20 zł – za kubki oraz pokrywki,
– 0,25 zł – za pojemniki na żywność.
Przedsiębiorca ma obowiązek pobrać opłatę od każdego wydanego opakowania lub kubka z plastiku (lub z domieszką plastiku).
Czy opłata za opakowanie z plastiku powinna zostać wyodrębniona na paragonie, czy też należy wliczyć ją w cenę posiłku? Jak wygląda kwestia rozliczenia podatku VAT?
W tej sprawie Ministerstwo Finansów wydało jasny komunikat:
„Opłata będzie stanowić element wynagrodzenia za dostarczony towar, zatem będzie zwiększać podstawę opodatkowania podatkiem VAT. Od kwoty podstawy opodatkowania podatnik wyliczy należny podatek VAT. Reasumując, w doliczanej opłacie będzie zawarty VAT”
Jednocześnie podano, że nie istnieje potrzeba wyodrębniania samej kwoty opłaty na paragodnie:
W przypadku dostawy produktu w opakowaniu (kubku lub pojemniku na wynos) pobraną opłatę, o której mowa w art. 3b ustawy o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej należy wykazać na paragonie ze stawką odpowiadającą temu produktowi, tj. stawką przewidzianą dla sprzedawanego towaru (napoju lub posiłku). Pobrana opłata powinna być zaewidencjonowana na kasie rejestrującej wraz z ceną np. napoju.
Plastikowe sztućce, talerze oraz kubki – STOP
Nowe obowiązki wprowadzających to zakaz wprowadzania do obrotu niektórych produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych.
Zgodnie z dyrektywą single-use plastics zakazem wprowadzania do obrotu oraz udostępniania objęte są:
- opakowania wykonane z oksydegradowalnych tworzyw sztucznych,
- pojemniki na żywność oraz napoje, w tym także kubki, wykonane z polistyrenu ekspandowanego (styropian) oraz wieczka do nich,
- talerze oraz sztućce (widelce, noże, łyżki, łyżeczki),
- słomki oraz mieszadełka do napojów,
- patyczki do balonów oraz uchwyty do tych patyczków,
- patyczki higieniczne.
Opakowanie oksydegradowalne to opakowanie, które zawiera dodatki przyspieszające jego rozkład (Totally Degradable Plastic Additives). Zadaniem dodatków jest przyspieszenie procesu rozkładu opakowania. W praktyce opakowania oksydegradowalne rozłożą się szybciej, natomiast w wyniku rozkładu powstanie mikroplastik, który pozostanie w otoczeniu aż do pełnego rozkładu.
Dodatkowe obowiązki producentów napojów
Dyrektywa single-use plastics to także nowe obowiązki producentów napojów:
- obowiązek stosowania zakrętek i wieczek wykonanych z tworzyw sztucznych do pojemników na napoje o pojemności do 3 litrów, które przymocowane będą do pojemników przez cały okres użytkowania napoju,
- obowiązek zapewnienia co najmniej 25% w roku 2025, oraz co najmniej 30% w roku 2030 udziału tworzyw sztucznych pochodzących z recyklingu w butelkach PET o pojemności do 3 litrów;
- obowiązek zapewnienia poziomu zbiórki odpadów opakowaniowych w postaci butelek jednorazowego użytku, na napoje, wykonanych z tworzyw w wysokości 77% od roku 2025 oraz 90% od roku 2029,
- obowiązek pobierania dodatkowej opłaty w wysokości 20 gr za każdą sztukę butelki na napoje o pojemności do 3 litrów.
Ważne terminy dyrektywy single-use plastics
Poza zakresem zmian niezwykle istotny dla każdego przedsiębiorcy jest terminarz, według którego poszczególne zapisy dyrektywy wchodzą w życie.
Poniżej zebraliśmy wszystkie ważne daty:
24 maja 2023 r. – od tego dnia obowiązuje w Polsce unijna dyrektywa Single-Use Plastics. Od tego dnia przedsiębiorcy, którzy wprowadzają do obrotu lub udostępniają produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych, w tym produkty będące opakowaniami, powinni dostosowywać swoją działalność do dyrektywy.
24 sierpnia 2023 r. – ostateczny termin, do którego przedsiębiorcy prowadzący lokal gastronomiczny, jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, którzy dotychczas nie rejestrowali się w BDO, muszą dokonać rejestracji. Przedsiębiorcy, którzy prowadzą gastronomię i są już w rejestrze, muszą złożyć odpowiedni wniosek aktualizacyjny.
1 stycznia 2024 r. – od tego dnia przedsiębiorcy, którzy prowadzą punkty handlowe, lokale gastronomiczne lub tacy, którzy wykorzystują urządzenia vendingowe, powinni pobierać opłatę od udostępnianych opakowań jednorazowych z tworzyw sztucznych.
15 marca 2024 – termin złożenia pierwszego sprawozdania rocznego w BDO za wprowadzone do obrotu lub udostępnione produkty jednorazowego użytku wykonane z tworzyw sztucznych, w tym produkty będące opakowaniami. Sprawozdanie obejmuje rok 2023.
1 lipca 2024 r. – od tego dnia handel oraz gastronomia mają obowiązek zapewnić klientowi alternatywne wersje dla udostępnianych produktów jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych, w tym produktów będących opakowaniami.
15 marca 2025 r. – pierwsza opłata produktowa odprowadzana przez handel i gastronomię za pobrane od użytkowników końcowych dodatkowe opłaty związane z udostępnieniem opakowań i produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych.
Kary za stosowanie plastiku
Wysokości kar, które może nałożyć organ kontrolujący przedsiębiorcę, są znaczne. Portfel przedsiębiorcy, który nie realizuje ustawowych obowiązków lub realizuje je w sposób nienależyty uszczupli się odpowiednio o:
- 500 zł do 20 000 zł – tyle zapłaci przedsiębiorca, który nie będzie pobierał opłat za plastikowe kubki na napoje oraz pojemniki na żywność; ta kara dotyczy także przedsiębiorców, którzy nie zapewnią alternatywy do opakowań jednorazowego użytku wykonanych z tworzyw sztucznych od 01.01.2024 r.; dotyczy to zarówno lokali gastronomicznych, jak i urządzeń vendingowych (np. automaty z kawą, herbatą itd.);
- 10 000 zł – 100 000 zł – tyle zapłaci przedsiębiorca, który nie prowadzi stosownej ewidencji wprowadzanych do obrotu produktów jednorazowych z tworzyw sztucznych, oraz produktów będących opakowaniami,
- 10 000 zł – 500 000 zł – tyle zapłaci przedsiębiorca, który będzie wprowadzać do obrotu zakazane wyroby z tworzyw sztucznych lub wyroby oksydegradowalne; karę w tej samej kwocie zapłaci również przedsiębiorca, który nieterminowo sfinansuje Publiczne Kampanie Edukacyjne.
Przykłady obowiązków single-use plastics w biznesie
Poniżej przedstawiamy kilka przykładów, które pokazują, jakie działania muszą podjąć przedsiębiorcy w związku z dyrektywą SUP.
Przykład 1. Ania prowadzi kawiarnię – zaopatruje się w opakowania jednorazowe u producenta. W kwietniu 2023 zrobiła duży zapas plastikowych sztućców (łyżeczki oraz widelce). Czy po 24 maja 2023 Ania może wydawać (udostępniać) klientom kawiarni te sztućce?
Odpowiedź: Tak, Ania może wydawać te sztućce do czasu wyczerpania zapasów. Od 24 maja 2023 nie może już natomiast zamówić nowych sztućców jednorazowych wykonanych z tworzyw sztucznych. Od 24 maja 2023 Ania powinna prowadzić ewidencję udostępnianych klientom produktów jednorazowego użytku z plastiku (wspomniane plastikowe sztućce, plastikowe kubki na napoje oraz pokrywki). Nie pobiera jednak od tych produktów dodatkowej opłaty do końca 2023. Od 1 stycznia 2024 r., jeśli zostaną jej jeszcze zapasy, przy ich wydawaniu (udostępnianiu) będzie musiała pobierać dodatkową opłatę.
Przykład 2. Tomek prowadzi budkę fastfood z kuchnią chińską. Jedzenie pakuje klientom w opakowania typu styrobox, dodaje do nich także komplet plastikowych sztućców (łyżka, widelec, nóż). Co zmienia się dla Tomka od 24 maja 2023?
Odpowiedź: Od 24.05.2023 Tomek musi prowadzić ewidencję wydawanych klientom sztućców oraz opakowań typu styrobox. Tomek może wydawać żywność w styroboxach do czasu wyczerpania zapasów. Powinien natomiast jak najszybciej zaopatrzyć się w opakowania z alternatywnych materiałów.
Przykład 3. Marek sprzedaje kawę w swojej mobilnej kawiarni. Serwuje tylko kawę – podaje ją w papierowych kubkach, do których wydaje plastikowe wieczka oraz plastikowe mieszadełka. Co musi zrobić Marek od 24 maja 2023 r.?
Odpowiedź: Marek powinien prowadzić ewidencję wydawanych klientom plastikowych wieczek oraz mieszadełek. Jak tylko skończy się ich zapas – zastąpić je produktami z innych materiałów. Jeśli kubki, w których Marek wydaje kawę, nie zawierają domieszki tworzyw sztucznych, nie musi szukać ich zamienników. W takich kubkach Marek może nadal wydawać kawę, także po 1 stycznia 2024 r.
Przykład 4. Gosia i Kasia prowadzą kawiarnię stacjonarną. 95% posiłków (kawa, napoje, ciasta, lody) wydają na miejscu, sporadycznie trafią się klienci, którzy kawę lub ciasto chcą na wynos. Panie nie rejestrowały się dotychczas w BDO. Co muszą zrobić po 24 maja 2023?
Odpowiedź: Gosia i Kasia są wprowadzającymi produkty w opakowaniach i muszą jak najszybciej zarejestrować się w BDO. Powinny rozliczyć zaległe lata wprowadzenia – zapłacić zaległe opłaty produktowe, PKE i złożyć stosowne sprawozdania.
W świetle nowych obowiązków Panie powinny upewnić się, że opakowania, w których wydają kawę na wynos (kubki, pokrywki oraz opakowania na ciasto) nie zawierają tworzyw sztucznych,a jeśli je zawierają to już teraz, od 24 maja 2023 r., prowadzić ich ewidencję. Dodatkowo od 1 stycznia 2024, jeśli zostaną im zapasy opakowań z tworzyw sztucznych lub z domieszką tworzywa sztucznego – muszą pobierać dodatkową opłatę od każdego takiego, wydanego opakowania.
Przykład 5. Jan oferuje, bezpłatnie, wodę z dystrybutora w swoim salonie samochodowym. Klienci mogą napełniać swoje kubki lub też korzystać z udostępnionych przez Jana, podwieszonych do dystrybutora, plastikowych kubków jednorazowych.
Odpowiedź: Nieodpłatne oferowanie wody w jednorazowych kubkach z tworzywa sztucznego od 1 stycznia 2024 r. podlega obowiązkowi pobrania opłaty od nabywającego wodę. Dotyczy to wydawania wody w jednostce handlu detalicznego lub hurtowego, lub w jednostce gastronomicznej. W tym przypadku to Jan płaci za udostępnienie kubków, które pobierają klienci, aby napić się wody.